Burzliwa historia Ziemi Chełmskiej, liczne wydarzenia wojenne i związane z nimi zniszczenia spowodowały, że w Chełmie zachowało się niewiele zabytków przeszłości, a te, które dotrwały do czasów współczesnych, w zasadzie nie sięgają poza wiek XVIII. Nikłe pozostałości po obiektach starszych kryją się pod ziemią. Niemniej jednak miasto może poszczycić się kilkoma cennymi zabytkami, które są przedmiotem zainteresowania badaczy i turystów.
Do najciekawszych zabytków Chełma należą:
ZESPÓŁ NA "GÓRCE" w skład którego wchodzą m.in.:
Góra Zamkowa, grodzisko "Wysoka Górka". FOTO
Znajdują się tu pozostałości grodu z X wieku, zamku książęcego Daniela Romanowicza z XIII w., a także baszty obronnej z okresu Kazimierza Wielkiego.
Bazylika p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny . FOTO
Zbudowana została na miejscu wcześniejszej katedry unickiej, również jako świątynia unicka. W latach 1735-56 odbudowana w stylu barokowym, według projektu Pawła Antoniego Fontany. Bazylika stanowi najważniejsze w regionie sanktuarium maryjne.
Pałac biskupów unickich - zbudowany około 1711 roku z inicjatywy biskupa Józefa Lewickiego.
Klasztor Bazylianów - zbudowany w latach 1640-49 z fundacji biskupa unickiego Metodiusza Terleckiego. W latach późniejszych przebudowany.
Brama Uściługska - FOTO wzniesiona około 1616 roku jako brama zamkowa, przebudowana w połowie XVIII w. na klasztorną.
Zbudowana została na miejscu wcześniejszej katedry unickiej, również jako świątynia unicka. W latach 1735-56 odbudowana w stylu barokowym, według projektu Pawła Antoniego Fontany. Bazylika stanowi najważniejsze w regionie sanktuarium maryjne.
Pałac biskupów unickich - zbudowany około 1711 roku z inicjatywy biskupa Józefa Lewickiego.
Klasztor Bazylianów - zbudowany w latach 1640-49 z fundacji biskupa unickiego Metodiusza Terleckiego. W latach późniejszych przebudowany.
Brama Uściługska - FOTO wzniesiona około 1616 roku jako brama zamkowa, przebudowana w połowie XVIII w. na klasztorną.
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W. ROZESŁANIA ŚW. APOSTOŁÓW FOTO - barokowy, wzniesiony w latach 1736-63 z fundacji Andrzeja i Marianny Wolskich oraz Wacława Rzewuskiego, hetmana polnego koronnego - starosty chełmskiego według projektu Pawła Fontany, z bogatym wyposażeniem wewnętrznym i późnobarokową polichromią iluzjonistyczną Józefa Mayera - znanego malarza lwowskiego i rzeźbami lwowskiego snycerza Michała Filewicza. Do kościoła przylegają wcześniejsze budynki kolegium pijarskiego mieszczące obecnie plebanię i Chełmskie Muzeum.
KOŚCIÓŁ P.W. ANDRZEJA APOSTOŁA I KLASZTOR O.O. REFORMATÓW FOTO - zbudowany w 1750 r z fundacji Andrzeja Wolskiego, podsędka chełmskiego, z przylegającym do niego budynkiem klasztornym, przekształcony po kasacie klasztoru w 1864 roku na cerkiew prawosławną, następnie dwukrotnie pełniący rolę świątyni ewangelickiej.
CERKIEW I SEMINARIUM DUCHOWNE UNICKIE. FOTO Cerkiew p.w. św. Mikołaja, barokowa, jednonawowa, wzniesiona z fundacji biskupa Józefa Lewickiego w latach 1711-30, w miejscu pierwotnej cerkwi drewnianej wzmiankowanej od 1428 roku. Obecnie siedziba działu Sztuki Dawnej Chełmskiego Muzeum i znakomita sala koncertowa.
CERKIEW PARAFIALNA PRAWOSŁAWNA P.W. ŚW. JANA TEOLOGA FOTO - wzniesiona w latach 1848-52 przez rząd carski, w typie cerkwi ruskiej.
PODZIEMIA KREDOWE - FOTO unikalny zabytek górnictwa kredowego, powstały na skutek wielowiekowej eksploatacji kredy z zalegających pod miastem pokładów. Podziemia te owiane są historią i legendą, podaniami i baśnią. Obecna trasa turystyczna stanowi niewielki, dwukilometrowy fragment pierwotnie istniejących wyrobisk położonych na 4-5 poziomach wydobywczych na głębokości od kilku do prawie 30 metrów. Przewodnicy, opowiadając piękne i oryginalne legendy twierdzą, że są to idealne warunki do spotkania z DUCHEM BIELUCHEM.