Kościół p.w. Rozesłania Świętych Apostołów
Zespół popijarski
Szczególnie cennym zespołem zabytkowym w Chełmie jest usytuowany w centrum miasta kompleks budowli popijarskich. Główny obiekt to późnobarokowy Kościół p.w. Rozesłania Świętych Apostołów.
Pierwsza drewniana świątynia w tym miejscu powstała w XV wieku z fundacji króla Władysława Jagiełły, jako pamiątka zwycięstwa pod Grunwaldem, w którym znaczący udział miało rycerstwo ziemi chełmskiej. Obiekt przejął również funkcję głównej świątyni rzymskokatolickich biskupów chełmskich parafii rzymskokatolickiej. Po zniszczeniu tej gotyckiej budowli w trakcie pożaru w 1585 r., kolejną murowaną świątynię ufundował starosta chełmski Jan Łaszcz. Obecnie istniejący kościół powstał w latach 1753-1763 i należy do najpiękniejszych budowli zabytkowych
wschodniej Polski. Wśród fundatorów znaleźli się hetman polny koronny Wacław Rzewuski oraz Andrzej i Marianna z Radzymińskich Wolscy. Projekt świątyni stworzył Paweł Fontana i chełmski kościół należy do jego najwybitniejszych dzieł. Budową kierował Tomasz Rezler, a na wystrój wnętrza składają się rzeźby i elementy drewniane autorstwa Michała Filewicza, obrazy Szymona Czechowicza oraz polichromia Józefa Mayera, nadwornego malarza króla Polski Augusta III. Niezwykle piękna bryła kościoła, którego ośmioboczny korpus uzupełniają rząd połączonych kaplic i dwie wieże, usytuowane w narożnikach fasady, do dzisiaj zachwyca kształtem, a wnętrze świątyni przyciąga bogactwem zdobień i wystroju. Całość uzupełniają dwie figury, ustawione przed frontem kościoła, przedstawiające patrona pijarów św. Józefa Kalasantego i Matkę Boską Łaskawą. Po lewej stronie placu przed świątynią w 1995 r. ustawiono kamień poświęcony Mariannie Wolskiej.
Drugim obiektem zespołu popijarskiego jest dawne KOLEGIUM, powstałe w pierwszej połowie XVIII w. Pijarzy zostali sprowadzeniu do Chełma w 1667 r. przez sufragana chełmskiego Mikołaj Świrskiego i obok prowadzenia kolegium sprawowali opiekę nad chełmską parafią. Stworzona przez nich szkoła w czasach Komisji Edukacji Narodowej miała status podwydziałowej i zatrudniała wybitnych pedagogów, wśród których wyróżniał się wieloletni rektor Samuel Chruścikowski, autor pierwszego polskiego podręcznika z fizyki. Po kasacie zakonu w budynku funkcjonowało Rosyjskie Gimnazjum Klasyczne Męskie, a w okresie międzywojennym Magistrat, Starostwo Powiatowe oraz Szkoła Powszechna. Obecnie budynek wykorzystuje parafia oraz Muzeum Chełmskie.
